Thực vật Bậc thấp

http://repository.vnu.edu.vn/handle/VNU_123/18983

Thực vật không mạch là tên gọi chung để chỉ các nhóm thực vật (bao gồm cả tảo lục khi coi nhóm này là thực vật) không có hệ thống mạch (xylem và phloem). Mặc dù về tổng thể thì thực vật không mạch thiếu hệ thống các mô đặc biệt này nhưng một số loài thực vật không mạch vẫn có các mô chuyên biệt hóa để vận chuyển nước bên trong thân cây.

Thực vật không mạch không có rễ, thân và lá, do mỗi cấu trúc này đều được xác định bởi việc nó có chứa mô mạch hay không. Các thùy (phần thuôn tròn) của rêu tản có thể nhìn giống như lá, nhưng chúng không phải là lá thật sự do chúng không có xylem hay phloem. Tương tự, rêu "thật sự" và tảo cũng không có các mô này.

Thuật ngữ thực vật không mạch hiện nay ít được dùng trong danh pháp khoa học. Thực vật không mạch có thể chia thành 2 nhóm chỉ có quan hệ họ hàng xa:

          Rêu (Bryophytes) – là nhóm chứa các loài rêu, chia thành 3 nhóm nhỏ như Bryophyta (rêu "thật sự"), Marchantiophyta (rêu tản), và Anthocerotophyta (rêu sừng). Trong các nhóm này, thành phần chủ yếu là dạng thể giao tử đơn bội, với phần lưỡng bội duy nhất là thể bào tử đính kèm, bao gồm cuống và túi bào tử. Do chúng thiếu các mô truyền dẫn nước nên chúng không thể có độ phức tạp về cấu trúc cũng như kích thước như của thực vật có mạch.

          Tảo (Algae) – đặc biệt là tảo lục. Các nghiên cứu gần đây đã chứng minh rằng tảo trên thực tế là tổ hợp của một vài nhóm sinh vật không có quan hệ họ hàng gì. Đặc trưng chung của chúng chỉ là sinh sống dưới nước và có cơ chế quang hợp đã bị hiểu nhầm như là chỉ thị về mối quan hệ họ hàng gần gũi. Trong số này, chỉ có tảo lục là vẫn còn được coi như là các họ hàng gần của thực vật.

Các nhóm này đôi khi được gọi chung là "thực vật bậc thấp"; trong đó từ "bậc thấp" dùng để chỉ tới địa vị của chúng như là các thực vật đã tiến hóa và rẽ nhánh ra sớm nhất. Tuy nhiên, thuật ngữ thực vật "bậc thấp" là không chính xác, do nó thường hay được dùng để bao gồm cả một phần của thực vật có mạch, như dương xỉ và các họ hàng gần của nhóm này.

Trong quá khứ, thuật ngữ thực vật không mạch không chỉ bao gồm toàn bộ tảo mà còn bao gồm cả nấm. Hiện nay, người ta đã công nhận rằng các nhóm này không không có quan hệ họ hàng gần với thực vật và chúng có các đặc tính sinh học rất khác biệt.

Thực vật Bậc thấp hay Tản thực vật (Thallophyta) gồm tất cả các ngành tảo hiện đang sống (khoảng 50.000 loài) và hàng nghìn loài hóa thạch. Tảo thường có cơ thể cấu tạo đơn giản, phần lớn chúng là thể đơn bào, sống đơn lẻ hoặc thành tập đoàn, những loài tiến hóa hơn có cơ thể đa bào dạng sợi, dạng bản. Một số loài có cơ thể dạng cây, nhưng mới chỉ có thân giả và lá giả. Phần lớn tảo là thực vật tự dưỡng có khả năng quang hợp nhờ có sắc tố trong thể nhiễm sắc, nhưng cũng có không ít loài là sinh vật dị dưỡng do trong tế bào không có sắc tố. Một số loài tạp dưỡng tức là quang hợp khi có đủ ánh sáng, chuyển sang sống dị dưỡng khi thiếu ánh sáng.

Tảo được coi là những thực vật có mặt sớm nhất trên Trái Đất, những đại diện cổ nhất của chúng được phát hiện trong trầm tích Paleoproterozoi hay Neoarkei. Tảo được phân loại dựa trên những đặc điểm hình thái, sắc tố, sản phẩm đồng hóa và một số đặc điểm về cấu trúc của lông roi. Hiện nay số lượng các ngành tảo trong hệ thống phân loại vẫn chưa được thống nhất.

Dưới đây giới thiệu một số ngành tảo có ý nghĩa nhất với cổ sinh vật học, đang được nghiên cứu và ứng dụng rộng rãi trong phân chia địa tầng, cổ sinh thái và cổ địa lý Kainozoi, trong đó có địa tầng chứa dầu ở Việt Nam